Opis:

Stavak daje ono konačno ideelno sačinjava idealizam. Idealizam filozofije se ne sastoji ni u čemu drugom nego u tomu da se ono konačno ne prizna kao nešto istinski bivstvujuće. Svaka je filozofija bitno idealizam ili ga barem ima za svoj princip, pa je onda samo pitanje, u kojoj mjeri je on zbilja proveden. Filozofija je to koliko i religija; jer religija jednako malo priznaje konačnost kao istinski bitak, kao ono zadnje, apsolutno ili kao nešto ne-postavljeno, nestvoreno, vječno. Suprotnost idealističke i realističke filozofije stoga je bez značenja. Jedna filozofija koja konačnom opstojanju kao takvom pripisuje istinski, zadnji, apsolutni bitak, ne zaslužuje ime filozofije; principi starijih ili novijih filozofija, voda ili tvar ili atom, jesu misli, ono opće, ideelno, ne stvari kakve se neposredno zatiču, to jest u osjetilnoj pojedi-načnosti, čak ni ona Talesova voda; jer, premda i empirijska voda, ona je osim toga istodobno ono po sebi ili bit svih drugih stvari; a one nisu samostalne, u sebi utemeljene, nego su postavljene iz nečeg Drugog, iz vode, to jest i d e e l n e. Budući da je prethodno spomenut princip, ono opće, ono ideelno, kako se još više treba nazvati pojam, ideja, duh, ono ideelno, a opet, pojedinačne osjetilne stvari kao i d e e l n e jesu kao ukinute u principu, u pojmu, još više u duhu, onda pri tomu treba privremeno skrenuti pozornost na istu dvostruku stranu koja se pokazala kod onog beskonačnog, naime da je ono ideelno jednom ono konkretno, istinski bivstvujuće, ali da su drugi put njegovi momenti isto tako ono ideelno, ono u njemu ukinuto, ali doista samo ono Jedno jest konkretna cjelina od koje su momenti nerazdvojni.